Dân tộc ta vốn có truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo, quí trọng hiền tài. Từ xưa, ông cha ta đã có những câu châm ngôn “Có học mới nên khôn”; “Một kho vàng không bằng một nang chữ”... Truyền thống hiếu học đã là một nhân tố quan trọng tạo nên trí tuệ Việt Nam, đạo đức Việt Nam, nền văn hoá Việt Nam, góp phần không nhỏ vào sự trường tồn và hiển hách của dân tộc Việt Nam ta.
Sinh thời, công tác giáo dục rất được Bác Hồ rất quan tâm. Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, đất nước đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách, thù trong giặc ngoài điên cuồng chống phá Nhà nước độc lập còn non trẻ, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ, ngày 3/9/1945, Bác đã đề ra những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, trong đó Người nêu: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy, tôi đề nghị mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ”. Bác và chính phủ đã đề ra cho toàn dân nhiệm vụ thiêng liêng đoàn kết chống giặc dốt cùng giặc đói, giặc ngoại xâm; đề ra những chính sách chiêu hiền đãi sĩ, kêu gọi mọi người có tài năng ra gánh vác việc nước. Phát động phong trào bình dân học vụ phát triển sôi nổi rộng khắp trên cả nước. Chính sách khuyến học, khuyến tài của Đảng và Bác Hồ lúc đó đã phát huy tác dụng to lớn, nhanh chóng nâng cao dân trí, thu hút tầng lớp trí thức tham gia phong trào cách mạng.
Trong lời kêu gọi chống nạn thất học đăng trên báo Cứu quốc, số 58, ngày 4/10/1945, Người viết: “... Một trong những công việc phải thực hiện cấp tốc trong lúc này là nâng cao dân trí”. Trên quan điểm ấy, Người đòi hỏi “Mọi người Việt Nam... phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công việc nước nhà”. Người kêu gọi toàn dân diệt dốt: “Những người đã biết chữ hãy dạy cho những người chưa biết chữ... Những người chưa biết chữ hãy gắng sức mà học cho biết đi…”. Người đặc biệt quan tâm tới việc học của tầng lớp nhân dân lao động. Người ký Sắc lệnh số 17 lập Bình dân học vụ để phụ trách việc chống mù chữ trong cả nước, viết thư kêu gọi chống nạn thất học gửi đồng bào: "Quốc dân Việt Nam! Muốn giữ vững nền độc lập. Muốn làm cho dân mạnh nước giàu. Mọi người Việt Nam phải biết quyền lợi của mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà...". Tính nhân văn trong tư tưởng khuyến học, khuyến tài của Người đã đi vào lòng dân, tạo ra một phong trào chống mù chữ sôi nổi cuối năm 1945 đầu 1946. Trả lời các nhà báo nước ngoài được đăng tải trên báo Cứu Quốc số 147 ngày 21 tháng 3 năm 1946. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.
Nhiệm vụ quan trọng có vai trò quyết định đến tương lai tiền đồ của dân tộc Người đặt lên vai thế hệ trẻ - Những người chủ tương lai của đất nước. Tháng 9/1945 nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, Người gửi thư cho học sinh cả nước. Bức thư có đoạn viết: "Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu".
Trong những ngày gian khổ trên chiến khu Việt Bắc, dù bận trăm ngàn công việc lãnh đạo kháng chiến Người vẫn không quên việc học hành của con trẻ. Người ân cần chỉ bảo đàn cháu yêu quý của mình: "Các cháu nghe Bác dặn dò
Phải biết yêu nước, phải lo học hành.
Siêng làm việc, siêng tập tành
Phải giữ kỷ luật để thành cháu ngoan
Bác yêu các cháu vô vàn
Bác gửi các cháu muôn ngàn cái hôn".
Năm 1951 nhân ngày Quốc tế thiếu nhi Người gửi thư căn dặn thiếu niên, nhi đồng toàn quốc: "Thi đua học tập, thi đua tăng gia sản xuất, thi đua giúp đỡ các gia đình thương binh, liệt sỹ". Trong thư gửi cho Hội nghị giáo dục toàn quốc vào Tháng 3/1955, Người chỉ rõ trách nhiệm nặng nề nhưng vẻ vang của người thầy giáo là: "Chăm lo dạy dỗ cho con em của nhân dân thành người công dân tốt, người lao động tốt, người chiến sỹ tốt, người cán bộ tốt của nước nhà''. Người căn dặn các cháu học sinh Trường Sư phạm miền núi Trung ương:"Nhiệm vụ của các cháu là thi đua học tập để sau này góp phần vào việc mở mang quê hương của mình và việc xây dựng nước Việt Nam yêu quý của chúng ta". Nhân dịp năm học mới (10/1955), trong thư gửi cho thầy giáo và học sinh, Người chỉ rõ mục đích của nhà trường là đào tạo những công dân tốt, những người chủ tương lai tốt của nước nhà. Người nhấn mạnh nhiệm vụ của nhà trường: "Trước hết phải ra sức tẩy sạch ảnh hưởng giáo dục nô dịch của thực dân còn sót lại như thái độ thờ ơ với xã hội, học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ. Và, cần xây dựng tư tưởng: dạy và học để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Nhà trường phải gắn liền với thực tế của nước nhà với đời sống của nhân dân. Thầy giáo và học trò tuỳ theo hoàn cảnh và khả năng cần tham gia những công tác xã hội ích nước, lợi dân". Bức thư còn đề cập đến nhiệm vụ của từng cấp đại học, trung học, tiểu học, về trách nhiệm của gia đình phải liên hệ chặt chẽ với nhà trường.
Ngày 23/3/956 khi đến thăm và nói chuyện với Đại hội giáo dục phổ thông toàn quốc, Người khen ngợi những thành tích và cố gắng của ngành giáo dục, động viên anh chị em phấn đấu khắc phục khó khăn. Người kết luận: "Các thầy giáo, cô giáo phải tìm cách dạy. Dạy cái gì, dạy thế nào để học trò hiểu chóng, nhớ lâu, tiến bộ nhanh. Dạy và học cần phải theo nhu cầu của dân tộc, của Nhà nước. Thầy dạy tốt, trò học tốt cung cấp đủ cán bộ cho nông nghiệp, công nghiệp, cho các ngành kinh tế và văn hoá. Đó là nhiệm vụ vẻ vang của các thầy, cô giáo".
Ngày 13/9/1958, nói chuyện tại lớp học chính trị của các giáo viên cấp II, cấp III toàn miền Bắc, Người đã đưa ra chân lý: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây
Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”.
Câu nói bất hủ trên mãi mãi là kim chỉ nam của đường lối giáo dục cho tất cả các giai đoạn của cách mạng Việt Nam. Giáo dục có tầm quan trọng hàng đầu trong chiến lược con người, bởi giáo dục đào tạo nên nhân tài.
Tại Đại hội thanh niên Thủ đô ngày 30 tháng 9 năm 1967, Người đã nói “Thanh niên phải ra sức học tập chính trị, văn hóa và khoa học kĩ thuật, học có tốt thì hành mới tốt mới làm tròn nhiệm vụ của người thanh niên.”
Trong bức thư cuối cùng gửi cho ngành Giáo dục, ngày 16/10/1968, Người căn dặn: “Dù khó khăn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt và học tốt...”.
Nhân sinh nhật lần thứ 79, gày 19/5/1969, Người gửi thư khen các cháu thiếu niên thôn Phú Mẫn, xã Hàm Sơn, Yên Phong (Hà Bắc). Người ân cần động viên: "Các cháu tuy tuổi còn nhỏ nhưng có thể làm những việc ích nước, lợi dân. Các cháu là những người chủ tương lai của nước nhà".
Trên báo Nhân dân ra ngày 1/6/1969, ba tháng trước ngày đi xa, Người còn viết bài "Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên nhi đồng". Người căn dặn toàn Đảng, toàn dân, mọi người, mọi ngành phải làm tốt hơn nữa việc giáo dục thiếu niên nhi đồng. "Đó là những người chủ tương lai của đất nước".
Theo thống kê chưa đầy đủ, thì từ năm 1954 đến 1969, Người đã có hơn 700 lần đi thăm cơ sở trung ương và địa phương, có thể nói bất kỳ ở đâu và với đối tượng nào, Người căn dặn phải kiên trì học tập suốt đời để nâng cao trình độ, kiến thức và phục vụ đất nước được tốt hơn. Người còn đặc biệt nhấn mạnh việc tự học và bản thân Người là tấm gương về tự học.
Không chỉ coi trọng phát triển giáo dục, đào tạo nhân tài, Người còn đặc biệt coi trọng chính sách sử dụng nhân tài. Nhờ vậy, Người đã tập hợp được đội ngũ đông đảo trí thức, kể cả từ nước ngoài về phục vụ sự nghiệp kháng chiến và kiến quốc.
Dù đã đi xa nhưng những lời dạy, những việc làm của Người về công tác khuyến học, khuyến tài luôn là những bài học có giá trị cho chúng ta học tập và noi theo./.
NGUYỄN THỊ LỆ HẢI
Ban Khuyến học,Trường ĐH Xây dựng Hà Nội
Điện thoại: 0904138559
Chú ý: Việc đăng lại bài viết trên ở website hoặc các phương tiện truyền thông khác mà không ghi rõ nguồn http://nukeviet.vn là vi phạm bản quyền